ΜΕΤΟΧΙΑ & ΚΤΗΣΕΙΣ ΑΓΙΟΡΕΙΤΙΚΩΝ ΜΟΝΩΝ ΣΤΟΝ ΔΗΜΟ ΝΕΑΣ ΠΡΟΠΟΝΤΙΔΑΣ
(Από το 10ο αιώνα)
Monday, January 23, 2023
Δυτική Χαλκιδική (Δήμος Νέας Προποντίδας):
Πρόκειται για την εκτεταμένη πεδινή περιοχή που εκτείνεται (σε μικρό σχετικά βάθος) από τη βάση της χερσονήσου της Κασσάνδρας μέχρι τις παρυφές της Θεσσαλονίκης, και αποτέλεσε βασική περιοχή αθωνικών κτήσεων, όπως φαίνεται σαφέστατα και από τα ποσοτικά δεδομένα της καταγραφής, με κτήσεις που επιβιώνουν μέχρι σήμερα. Η περιοχή αποτέλεσε δεξαμενή γαιών για παραχώρηση στις αθωνικές μονές σε περιόδους γενικότερης ύφεσης, ιδίως μετά το β' μισό του 14ου αιώνα, προκειμένου για μία οικονομική και δημογραφική τόνωση. Αν και εμφανίζονται κτήσεις ήδη από το 10ο αιώνα (Μεγίστη Λαύρα 2, Ιβήρων 6), η μαζική προσέλκυση του ενδιαφέροντος των υπολοίπων μονών δε θα συντελεστεί πριν τον 13ο και κυρίως τον 14ο αιώνα, οπότε και παρατηρείται διπλασιασμός της εκπροσώπησης των μονών. Την μισή αγροτική παραγωγή της Χαλκιδικής αποτελούσαν τα δημητριακά (κυρίως σιτάρι αλλά και κριθάρι, σίκαλη, κεχρί και βρώμη). Σε περιοχές μεγάλης πυκνότητας κτήσεων, οι ίδιες οι πηγές γίνονται αναλυτικότερες, αναφέροντας ξεχωριστά τις διάσπαρτες κτήσεις, αντί να τις ομαδοποιούν (δηλαδή δεν αναφέρουν απλώς «μετόχι», αλλά αναφέρουν όλα σχεδόν -ή τα κυριότερα- σημεία όπου βρίσκονται διάσπαρτες οι κτήσεις μιας μονής στην περιοχή. Στις περιπτώσεις αυτές, και η καταγραφή ακολουθεί τις πηγές, και άρα γίνεται αναλυτικότερη. Για παράδειγμα, μπορούμε από τη μία να έχουμε γαίες, αμπέλια, οικίες κ.λπ. ως μία ενότητα, και από την άλλη, ένα ιχθυοτόπιο ή ένα λινοβρόχιο σε κοντινή περιοχή, καταγεγραμμένα χωριστά. Αν όμως αυτή η μεμονωμένη κτήση αποδίδεται μαζί με τις υπόλοιπες, τότε δεν γίνεται διαχωρισμός. Βασική παραδοχή αποτελεί η καταγραφή και απόδοση των αθωνικών κτήσεων στην βάση των σημερινών κυρίαρχων μονών, οι οποίες και επικράτησαν μετά από τις ποικίλες ζυμώσεις και ανακατατάξεις. Από αυτές, ωστόσο, η Μονή Σταυρονικήτα (15η στην ιεραρχία), εμφανίζεται με λίγες κτήσεις διότι κατά την περίοδο μελέτης δεν συνιστούσε μονή αλλά μονύδριο (στη δικαιοδοσία άλλης μονής), ενώ ο ιστορικός της βίος ως μίας εκ των είκοσι ξεκινά μόλις το 16ο αιώνα. Για τη διασταύρωση των στοιχείων έχουν αξιοποιηθεί όχι μόνο τα ελληνικά και σερβικά (κατά κανόνα) έγγραφα Βυζαντινής εποχής, αλλά επίσης και άλλα, οθωμανικά ή και ελληνικά μεταβυζαντινά, όπου ήταν αναγκαίο αλλά και εφικτό. Οι γεωγραφικές συντεταγμένες που απαντώνται στη σχετική βιβλιογραφία αντιμετωπίζονται με προσοχή, καθώς ελάχιστες μόνο ανταποκρίνονται σε ακριβείς υπολογισμούς. Για την ακρίβεια των συντεταγμένων ισχύει γενικώς η αρχή ότι, εφόσον αφενός η εξέταση είναι μακροσκοπική και αφετέρου είναι αδύνατο να οριστεί σημειακά μία κτήση με ακρίβεια (καθώς πρόκειται για πολύγωνο με συγκεκριμένη γεωμετρία και έκταση), το γεωγραφικό στίγμα που καταγράφεται είναι εξ ορισμού συμβατικό. Η «επίσημη» συμβατική ονομασία, βάσει της οποίας γίνεται και η κατάταξη στον κατάλογο κτήσεων, είναι μία τεχνητή εκδοχή που εξυπηρετεί τις ανάγκες καταγραφής και μόνον, και ιδίως την ανάγκη άμεσης ταύτισης αλλά και διάκρισης από τυχόν παρόμοιες ονομασίες άλλων κτήσεων, τόσο της ίδιας μονής όσο και άλλων στην ίδια περιοχή. Στις περιπτώσεις κτήσεων που αναφέρονται στις πηγές χωρίς κάποια ονομασία, αυτές αποδίδονται με τρόπο συμβατικό, βάσει της γεωγραφικής περιοχής. Αν ένα μετόχι απαντηθεί σε επιμέρους πηγή ως κτήση άλλης πλέον μονής, καταχωρείται ξανά, με τη νέα αυτή ένδειξη υπαγωγής. Στο Βυζάντιο ο μόδιος ισοδυναμούσε με 889 ως 1280 τ.μ..
Το σύστημα καταγραφής των Μετοχιών αφορά κατά βάση τα εξής:
ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ: Κύριες και παράλληλες ονομασίες.
ΚΥΡΙΑΡΧΗ ΜΟΝΗ: Η Ι. Μονή του Αγίου Όρους στην οποία υπαγόταν το μετόχι.
ΘΕΣΗ-ΠΕΡΙΟΧΗ: Περιοχή, εγγύς αστικά κέντρα, κατά προσέγγιση γεωγραφικές συντεταγμένες (GPS).
ΧΡΟΝΟΣ: Πρώτη μνεία, τελευταία μνεία, χρονικές τομές.
ΕΙΔΟΣ: Κατηγορία κτήσης, τύπος, παράλληλες χρήσεις, κωδικοί τύπου και έκτασης, εγκαταστάσεις, δικαιώματα, εξαρτημένοι οικισμοί.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ: Περιγραφή-Περίληψη, γενικές και ειδικές πληροφορίες.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: Πηγές από όπου αντλήθηκαν οι πληροφορίες.
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ: Γίνεται προσπάθεια φωτογράφησης των Μετοχιών όπως είναι σήμερα αλλά και παρουσίασης παλιών φωτογραφιών.
ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΗ: Παλιοί και νέοι χάρτες με τις θέσεις των μετοχιών.
Παλιοί και νέοι χάρτες με τις θέσεις των μετοχιών
(Old & New Maps)
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ-
ΚΥΡΙΕΣ ΠΗΓΕΣ
Monday, January 23, 2023
Δημήτριος Καλπάκης, ΔΙΔΑΚΤΟΡΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ «Η γεωγραφία των αγιορειτικών μετοχίων κατά τη Βυζαντινή εποχή» (2020)
Mαρία Λιλιμπάκη- Σπυροπούλου, Αρχιτέκτων-Αρχαιολόγος (Α.Π.Θ.) «ΤΟ ΟΙΚΙΣΤΙΚΟ ΔΙΚΤΥΟ ΤΗΣ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ 1912-1960» (2002)
Ελισάβετ Κοντογιώργη, Διευθύντρια Ερευνών στο Κέντρο Ερεύνης της Ιστορίας του Νεωτέρου Ελληνισμού της Ακαδημίας Αθηνών «H πύκνωσις του αραιοτάτου βασιλείου των κολλίγων της Χαλκιδικής. Η αποκατάσταση των προσφύγων και το μετοχειακό ζήτημα κατά τον μεσοπόλεμο» (2013)
Ηλίας Κολοβός «Κατάληψη του χώρου και μοναστηριακή γαιοκτησία στην οθωμανική Χαλκιδική (15ος-16ος αι.)» (2012)
ΕΡΕΥΝΑ-ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ, ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΣΗ & ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΩΝ-ΚΕΙΜΕΝΩΝ:
Βαγγέλης Κατσαρίνης
Ηλεκτρονικός - Κατασκευαστής Ιστοσελίδων Διαδικτύου
© Sunspot Web Design 2008-2023 ®
