Friday, February 21, 2020
Στο Αγιον Όρος τη στιγμή αυτή υπάρχουν και λειτουργούν με ιεραρχική τάξη 20 συνολικά μονές. Ο αριθμός αυτός είναι σταθερός και σύμφωνα με το καταστατικό χάρτη του Αγίου Όρους απαγορεύεται η ίδρυση εικοστής πρώτης μονής. Οι είκοσι Ιερές Μονές διαιρούνται σε πέντε τετράδες, καθεμιά από τις οποίες ασκεί ανά πενταετία για ένα έτος (από 1 Ιουνίου έως 31 Μαΐου του επομένου) την Ιερά Επιστασία. Οι μονές κάθε τετράδας αποστέλλουν κατ' έτος από ένα πρόσωπο με τα προσόντα που καθορίζονται και για τους αντιπροσώπους των μονών στην Ιερά Κοινότητα.
Οι Αθωνικές Μονές σήμερα είναι όλες κοινόβιες και από αυτές οι δεκαεπτά είναι ελληνικές, μία σερβική, μία ρωσική και μία βουλγαρική. Όλες οι Ιερές Μονές του Αγίου Όρους αποτελούν θρησκευτικά πνευματικά ιδρύματα και όλες χαρακτηρίζονται ως «Κυρίαρχες», «Βασιλικές», «Πατριαρχικές» και «Σταυροπηγιακές». Κυρίαρχες επειδή διατηρούν ιδιοκτησιακό και οργανωτικό αυτοδιοίκητο του χώρου τους, μη υποκείμενο σε κανένα περιορισμό ως προς τον αριθμό των μοναχών. Βασιλικές επειδή η ίδρυσή τους οφείλεται σε εντολή ή συνδρομή των Βυζαντινών Αυτοκρατόρων ή η ίδρυσή τους επικυρώθηκε με αυτοκρατορικό χρυσόβουλο. Πατριαρχικές ονομάστηκαν αργότερα με την έκδοση πατριαρχικών σχετικών σιγιλλίων, όταν συνδέθηκαν με το Οικουμενικό Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως, που ανέλαβε την πνευματική και μόνο εποπτεία τους. Σταυροπηγιακές γιατί κατά την ίδρυσή τους τοποθετήθηκε σε αυτές σταυρός, ο οποίος απεστάλη από το Οικουµενικό Πατριαρχείο.
Τα Μοναστικά ιδρύματα του Αγίου Όρους διακρίνονται σε έξι τάξεις: τις Ιερές Μονές, τις Σκήτες, τα Κελιά, τις Καλύβες, τα Καθίσματα και τα Ησυχαστήρια.
Σε περίπτωση που οι μοναχοί αυξηθούν τόσο πολύ, ώστε να δημιουργηθεί το αδιαχώρητο μέσα σ' αυτές, τότε κατοικούν σε σκήτες, κελιά κτλ. Και οι είκοσι ιερές μονές του Aγίου 'Oρους, καθώς και οι κοινοβιακές σκήτες, λόγω της φρουριακής τους διάταξης, εξωτερικά δίνουν την εντύπωση ενός ενιαίου οικιστικού συνόλου, που θυμίζει μικρή οχυρωμένη πολιτεία μεσαιωνικής εποχής.
Ο περίβολος, ακολουθεί την ανάλογη διαμόρφωση του εδάφους και είναι συνήθως τετράπλευρος ή πολυγωνικός. Πρόκειται για αμυντικό τείχος, ενισχυμένο κατά διαστήματα με πυργίσκους, επάλξεις, πολεμίστρες και καταχύστρες. Ένας μεγάλος και επιβλητικός πύργος συμπληρώνει τον οχυρωματικό χαρακτήρα του περιβόλου. Στα κτίσματα αυτά επικρατεί, κατά κανόνα, το ασύμμετρο και ακανόνιστο της βυζαντινής αντίληψης για την αρχιτεκτονική των κτισμάτων. Όσον αφορά την έκταση των συγκροτημάτων, αρχικά ήταν πολύ μικρότερη, από αυτή που βλέπουμε σήμερα, όπως είναι φανερό στις περισσότερες μονές.
Ο κεντρικός ναός κάθε μονής ονομάζεται, στο Άγιο Όρος, Καθολικό και ορθώνεται στο κέντρο βάρους του συγκροτήματος, στο μέσο της αυλής ελεύθερος. Η ελεύθερη αυτή θέση του, η μέγιστη επιμέλεια στην κατασκευή και η έλλειψη ξύλινων στοιχείων είναι οι λόγοι που εξασφάλισαν τη διάσωση των καθολικών και τα έκαναν να φτάσουν ως εμάς σήμερα ανέπαφα.
Συνήθως απέναντι από το καθολικό είναι η Τράπεζα. Η Τράπεζα χρησιμεύει για την κοινή εστίαση μοναχών και προσκυνητών. Οι περισσότερες είναι αγιογραφημένες και η κάτοψή τους έχει σχήμα σταυρού ή απλώς ορθογώνιου με κόγχη. Η τράπεζα έχει πολύ μεγάλες διαστάσεις για να χωρέσει τον μεγάλο αριθμό μοναχών και προσκυνητών.
Οι Σκήτες (σύνολο καλυβών με εσωτερική διοίκηση, υπαγομένων σε κοινή κυρίαρχο μονή ως εξαρτήμα) είναι 12 και μπορούν να χωριστούν σε δύο ομάδες: τις κοινόβιες (σύστημα λειτουργίας και διοίκησης μιας μονής, κατά το οποίο είναι όλα κοινά) και τις ιδιόρυθμες(σύστημα λειτουργίας και διοίκησης μιας μονής, κατά το οποίο ο κάθε μοναχός είναι δυνατόν να αποκτήσει δική του περιουσία). Βρίσκονται κατεσπαρμένες σε ολόκληρη τη χερσόνησο, πέντε στο νότιο τμήμα, τέσσερις στη μέση και τρεις βορειότερα.
